W potocznym rozumieniu społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa postrzegana jest jako zbędny ozdobnik prowadzenia działalności biznesowej. Tymczasem okazuje się, że zagadnienie jest na tyle fascynujące i złożone, że powinno być włączane w programy kształcenia ekonomicznego, jako niezbywalny element prowadzenia biznesu.
Jak pogodzić społeczną odpowiedzialność przedsiębiorstwa z zarabianiem pieniędzy?
Osiąganie ponadprzeciętnej efektywności ekonomicznej naprzeciw odpowiedzialności społecznej to jedna z klasycznych sprzeczności w zarządzaniu. Pozorny paradoks polega na tym, że te dwa procesy traktowane są jako wykluczające się i nie mogące współistnieć w tym samym czasie. Zgodnie jednak z podejściem dialektycznym, współczesne przedsiębiorstwa mogą osiągnąć o wiele więcej korzyści poprzez godzenie sprzeczności i łagodzenie napięć strategicznych, niż poprzez dokonywanie jednoznacznych, czasami skrajnych wyborów i wdrażanie rozwiązań, które są proste, szybkie i stają się trwałymi, czy rutynowymi. Tak taż jest rozumiany odpowiedzialny biznes jako osiąganie ponadprzeciętnej efektywności, przy jednoczesnym uwzględnianiu potrzeb interesariuszy, społeczeństwa i nastawieniu na zrównoważony rozwój.
Zgodnie z powyższą logiką można założyć, że każde przedsiębiorstwo jest w stanie czerpać korzyści z jednoczesnego realizowania celów ekonomicznych wraz z wdrażaniem strategii społecznej odpowiedzialności biznesu. Warto jednak pamiętać o potrzebie spełnienia kilku warunków. Po pierwsze godzenie zarysowanej sprzeczności nie może być jednorazowe i powierzchowne, lecz powinno stanowić swoisty ustawiczny proces odbywający się na poziomie strategicznym. Po drugie, przedsięwzięcia związane z wdrażaniem i realizacją społecznej odpowiedzialności biznesu powinny być powiązane z wizją, misją i zamierzeniem strategicznym przedsiębiorstwa. W przeciwnym razie będą raczej skazane na niepowodzenie, zaś jednorazowe wydatki przeznaczone na doraźne przypodobanie się interesariuszom raczej się nie zwrócą. Po trzecie wreszcie, społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa to odpowiedzialność zbiorowa wymagająca współpracy i dialogu z interesariuszami. Nie dotyczy ona samej firmy, lecz wszystkich jej partnerów, zwłaszcza tych związanych łańcuchem dostaw, czy nawet konkurentów.
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw nie stoi więc w opozycji do zarabiania pieniędzy – zarządzanie sprzecznościami nie oznacza bowiem dokonywania wyborów, lecz czerpania korzyści płynących z każdego z pozornie wykluczających się procesów w tym samym czasie.
Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa nie jest zatem (a) kampanią reklamową przekonującą wszystkich interesariuszy dookoła, że firma jest społecznie odpowiedzialna, (b) przekazywaniem wielkich sum pieniędzy na wybrane cele społeczne i charytatywne, (c) podejmowaniem przypadkowych przedsięwzięć niezwiązanych ze strategią. Jest to zagadnienie o wiele trudniejsze i polega między innymi na (a) rozwijaniu dialogu z interesariuszami, zwłaszcza partnerami zaangażowanymi w łańcuch dostaw, (b) dodatnim związku podejmowanych działań społecznych i obywatelskich ze strategią firmy, (c) wspieraniu zrównoważonego rozwoju wraz z uzyskiwaniem efektywności.
Wbrew potocznemu rozumieniu, CSR nie jest zagadnieniem miękkim i wymaga specjalistycznej wiedzy m. in. o społecznym raportowaniu, zarządzaniu relacjami z interesariuszami, pomiarze efektywności wpływu działań CSR na różne grupy partnerów i funkcje przedsiębiorstwa, podstawach odpowiedzialności biznesu w miejscu pracy, etyce w biznesie, możliwościach zasobowych w kontekście ochrony środowiska czy długotrwałej odpowiedzialności firmy wobec społeczeństwa.
Złożoność problematyki CSR pokazuje, że współcześnie nie jest to już tylko dodatek reklamowy do podstawowej działalności firmy, ale równoległy do działalności biznesowej, przeplatający się z nią zbiór procesów, którego planowania, realizowania i pomiaru warto się nauczyć.
W Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach potrzeba zdobycia wiedzy, umiejętności i kompetencji związanych ze społeczną odpowiedzialnością biznesu jest dostrzegana już od wielu lat. Na uczelni prowadzone są studia podyplomowe z zakresu CSR, nasi absolwenci aktywnie działają w Lidze Odpowiedzialnego Biznesu, czyli programie edukacyjnym Forum Odpowiedzialnego Biznesu, organizując m. in. ogólnopolski konkurs dotyczący wiedzy na temat CSR i inne przedsięwzięcia rozpowszechniające wiedzę na ten temat. Nasi studenci są regularnie wybierani ambasadorami CSR.
Istotnym wyrazem współpracy uczelni z gospodarką (a więc dialog z partnerami w praktyce) są organizowane już od kilku lat całosemestralne, praktyczne zajęcia z zakresu CSR i zrównoważonego rozwoju prowadzone przez panią Małgorzatę Walędzińską-Półtorak, dyrektora w Kompanii Piwowarskiej. Zajęcia cieszą się dużym powodzeniem wśród studentów – jako że włączane są w regularny program na wydziałach, studenci przygotowują trudne prace projektowe, na podstawie których zdobywają zaliczenie oraz punkty ECTS. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa jest przedmiotem wielu publikacji naukowych pracowników uczelni, tematem wykładów i dyskusji na zajęciach otwartych i spotkaniach z przedstawicielami praktyki gospodarczej. Była też tematem panelu praktycznego na pierwszym, ogólnopolskim Kongresie Edukacji organizowanym przez Fundację Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych i Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach.
Czy warto zatem nauczać o społecznej odpowiedzialności biznesu? Zdecydowanie tak. Przede wszystkim po to, aby uświadamiać złożoność zagadnienia – daleko wykraczającego poza pozytywny PR firmy – oraz jego naturalną łączność z kategoriami nauk ekonomicznych. Kadra zarządzająca i ekonomiści, których kształcimy jako uniwersytet – czyli wszechnica wiedzy – to osoby, które powinny mieć przekrojową, szeroką wiedzę i umiejętności wiązania problemów społecznych z ekonomicznymi. Edukacja w zakresie CSR nie jest przejściową, sezonową modą – stanowi dla nas przede wszystkim przyjemność wynikającą z wolnego wyboru jak i konieczność w związku z odpowiedzialnością za właściwe przygotowanie kadr zarządzających – czego życzymy wszystkim wyższym uczelniom ekonomicznym!
Prof. dr hab. Wojciech Dyduch – kierownik Zakładu Zarządzania Przedsiębiorczego w Katedrze Przedsiębiorczości na Wydziale Zarządzania w Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach. Autor bądź współautor ponad 200 prac polskich i anglojęzycznych, opublikowanych w czasopismach naukowych, zeszytach naukowych i monografiach oraz recenzji i ekspertyz. Redaktor tematyczny i zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Organizacja i Kierowanie”. Członek Komitetu Nauk Organizacji i Zarządzania Polskiej Akademii Nauk. Przewodniczący polskiej sekcji European Council for Small Business, ambasador na Polskę sekcji przedsiębiorczości amerykańskiej Academy of Management. Współorganizator sesji „Organizing creativity for innovation” na konferencjach European Academy of Management.
Artykuł pochodzi z publikacji CSR.Biznes Społeczeństwo Środowisko – CSR & Edukacja opublikowanej 31.03.2015.